Medeniyetin ilk defa filizlendiği topraklar olan Mezopotamya bölgesinde, evrenin derinliklerini anlamak ve onu anlamlandırmak için kendilerine özgü bir dil geliştiren Sümerler, bu dili sadece günlük yaşamlarında değil, aynı zamanda dünyanın, yaşamın ve evrenin nasıl şekillendiğine dair bakış açılarını ortaya koyabilmek için kullanmışlardır. Sümerler, evreni gök ve yer olmak üzere iki bölüm şeklinde tasavvur etmekteydiler. Sümerce an-ki kelimesiyle tanımlanan bu kozmik düzen, bir yandan göğün, diğer yandan ise yerin varlığını kabul eden bir anlayış olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüz insanına basit gibi gözüken bu kavramlar aslında çok daha derin anlamlar taşımakla birlikte, Sümerlerin yapmış olduğu bu tanım, onların evreni sadece fiziksel bir alan olarak görmediğini ve aynı zamanda kozmik bir düzene inandıklarını ortaya koyar. Gökyüzü ve yeryüzü, sadece doğa olaylarının gerçekleştiği yerler değil, aynı zamanda insanlık tarihinin temellerini atacak olan güçlerin de yuvası olarak düşünülmektedir.
Nitekim Sümerler tarafından evrenin iki ana unsuru olarak kabul edilen gök ve yer, birbirinden ayrı ve bağımsız olarak düşünülmemiştir. Birbirleriyle sürekli olarak etkileşim içerisinde olan iki figür olarak tasvir edilmiştir. Bu ahenk ve uyum, bir tarafın diğerini tamamladığı kozmik bir denge olarak karşımıza çıkmaktadır. Gökyüzü, yukarıdaki büyük alanı temsil ederken burada Anunnakiler olarak isimlendirilen tanrılar hüküm sürmektedir. Gökyüzü, Sümerler tarafından ilahi bir kudretin somutlaşmış hâli olarak görülmekteydi. Bu ilahi kudret, dünyanın ötesinde bir sonsuzluk ve bir ebediyet arayışı olarak, bir düzenin hâkim olduğu alan şeklinde düşünülmüştür. Fakat gökyüzü sadece fiziksel olarak yukarıda değil, aynı zamanda ruhsal ve düşünsel olarak da yukarıdadır. İnsanın ulaşmayı arzu ettiği bir ideal olarak karşımızda durmaktadır. Sümerlerin inancı içerisinde hem ilahi bir alan hem de yaratılışın başlatıcısı olarak önemli bir rol oynar.
Öte yandan yeryüzü ise tüm varlıkların barındığı, kökleriyle toprağa bağlandığı ve canlıların beslenip büyüdüğü, yaşamın kendisine canlılık sağlayan geniş bir alan olarak görülmekteydi. Yeryüzü, gökyüzünün karşıtı olarak düşünülmemiştir. Burada yeryüzü, gökyüzünün tamamlayıcısı olan bir varlık olarak ele alınmaktadır. Ancak yeryüzü sadece yüzey alanı ile sınırlı olmayıp, ölülerin yaşadığı yeraltı dünyası olarak da tasvir edilmektedir. Yeryüzü, yaşamın başladığı ve nihayetinde ölümle sonlandığı alandır. Bu yönüyle bakıldığında yeryüzü, yaşam ve ölümün birbirine sıkı sıkıya bağlandığı, varoluşun döngüselliğinin bir simgesi olarak ortaya çıkmaktadır.
Sümerlerin evren anlayışı, insanlık tarihinin evrimine, toplumların düzenine ve yaşam ile ölümün anlamlarına dair derin bir düşünsel yolculuğun izlerini taşımaktadır. Evrenin bu iki kutbu arasındaki ilişki, insanın varoluşunun temel dinamiklerini oluşturmaktadır. Evrenin yaratılışında ve başlangıcında bu ilişkinin nasıl şekillendiği, Sümer mitlerinde işlenmiştir. Göksel cisimlerin oluşumu, ilk yaratılışın başlangıcı, tanrıların düzeni ve bütün bu unsurlar mitolojik bir anlatımda bir araya gelir ve böylelikle Sümerlerin yaratılış mitolojisi ortaya çıkar. Bu yaratılış mitolojisi, sadece dini bir anlam taşımaktan öte, aynı zamanda toplumsal düzenin ve insanlık tarihinin ilk temellerinin atıldığı, insanın evrendeki yerini sorgulayarak doğa ile olan ilişkisini anlatmaya çalıştığı derin bir sorgulamanın da yansımasıdır.
Sümerler, yaratılış içerisinde evrenin nasıl şekillendiğini, canlıların nasıl var olmaya başladığını ve tanrıların bu yaratılış süreci içerisindeki rollerini detaylı bir şekilde ortaya koymaya çalışmışlardır. Yaratılış, bir boşluktan ve bir kaostan düzenin ortaya çıkması ile başlamaktadır. Bu düzen yalnızca evrenin değil, aynı zamanda tanrıların kölesi olarak yaratıldığına inanılan insanın da kozmik bir düzene uygun bir yaşam sürmesini gerektiren, ahlaki ve toplumsal sorumlulukları olan bir biçimdedir.
Araştırmacı-Yazar
Mehmet Hüseyin Arslan
