Babil mitolojisinde “Yaratılış Tabletleri” olarak adlandırılan ve “bir zamanlar göklerde” anlamına gelen Enuma Eliş destanı, Babil kozmolojisini anlatan en önemli mitoslardandır. Bu destan, bir efsane olmanın ötesine geçerek Babil’in kozmolojik ve teopolitik düşüncelerini anlamamıza yardımcı olan en önemli kaynaktır. Destan, evrenin kökenini, düzenini ve Babil’in teopolitik gücünü açıklamak için önemli bir rol oynamaktadır. Destanın ana teması ise Babil’in baş tanrısı olan Marduk ve onun etrafında gelişen olaylardır. Başlangıçta olan kaostan ve tanrıların savaşından Marduk zaferle ayrılır ve tanrıların kralı olarak egemenliğini ilan eder. Ana tanrıça olan Tiamat ve Marduk arasında yaşanan kozmik savaş, Babil’in güçlü tanrısı Marduk’un egemenliğinin doğuşunu simgelemektedir.
Destan, görünürde tanrıların savaşı ve kozmoloji ile ilgili olsa da, aynı zamanda Babil’in dini ve siyasi gücünün temelini oluşturmaktadır. Babil’in yükselişi ile birlikte, bir zamanlar Babil şehrinin yerel tanrısı olan Marduk, panteonun en üst noktasına kadar yükselerek egemen bir tanrı olur ve tüm Mezopotamya’da baş tanrı olarak kabul edilmeye başlanır.
Enuma Eliş mitosu her ne kadar yaratılış destanı olarak kabul edilse de, Babil ve tanrı Marduk’un kültürel egemenliğini ilan etmek için oluşturulmuş bir propagandadan ibarettir. Destanın ilerleyen kısımlarında Anunnaki tanrıları tarafından Marduk’a atfedilen 50 özel isimle, Babil’in tanrısı olan Marduk’un tanrısal nitelikleri ve üstünlüğü pekiştirilir. Ardından ise Marduk, sadece evrenin yaratıcısı değil, aynı zamanda kutsal başkenti olan Babil’in kurucu ve koruyucu tanrısı olarak ilan edilir. Buradaki amaç, Babil uygarlığının bölgedeki diğer Mezopotamya şehir devletleri üzerinde dini ve siyasi bir üstünlük kurmasını sağlamaktır.
Babil mitolojisi, Sümer mitolojisinden daha farklı bir bakış açısıyla ortaya çıkmaktadır. Sümerlere göre başlangıçta tek bir dişil varlık olan Nammu evrenin temelini atarken, Babil mitolojisinde Apsu ve Tiamat gibi eril ve dişil varlıklar vardır. Yine bu ikisine ek olarak Mummu isimli bir varlık daha bulunur. Dolayısıyla Babil mitolojisinde evrenin başlangıcında bir teslis anlayışı bulunmaktadır.
Enuma Eliş destanı, Babil’in evren hakkında görüşlerini ve bakış açılarını yansıtmasının yanı sıra, Babil uygarlığının kültürel ve siyasi hegemonyasını pekiştiren bir mitos olarak karşımıza çıkar. Destan, yaratılış mitosundan ziyade dini anlamda tanrı Marduk’un yükselişi ve Babil’in teopolitik üstünlüğünü vurgulayan en önemli araçtır. Babil uygarlığının yaratılış inancı, kozmik düzenin başlangıcından bu yana süregelen kaos ve düzen arasındaki mücadelenin önemli bir yansımasını oluşturmaktadır.
Araştırmacı-Yazar
Mehmet Hüseyin Arslan
